W poniższej poradzie informujemy jak powinno wyglądać zwolnienie lekarskie pracownika, kiedy może się on nie stawić w pracy, a także czy pracownik będący na zwolnieniu lekarskim może opuszczać mieszkanie. Ponadto, w poniższym opracowaniu wyjaśniamy, kiedy pracownik może nie stawić się do pracy i jakie okoliczności usprawiedliwiają taką sytuację.

Pracownik może nie stawić się w pracy (gotowość pracy) tylko z uwagi na usprawiedliwione przyczyny, którymi są zdarzenia i okoliczności przewidziane przepisami prawa, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie. Możliwe są też niewymienione w prawie inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy.

            Najczęstszą przyczyną, dla której pracownik jest niezdolny do pracy jest choroba pracownika bądź czasem jego dziecka. Pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, w trakcie przebywania na tzw. „zwolnieniu lekarskim” przysługuje wynagrodzenie, pod warunkiem spełnienia przez niego niezbędnych przesłanek. Pracodawca jak i pracownik muszą dochować należytej staranności w odnotowywaniu niezdolności do pracy jak i w okresie korzystania ze zwolnienia lekarskiego. Poniżej opisujemy zarówno prawa jak i obowiązki pracodawcy i pracownika, niezdolnego do pracy w trakcie przebywania przez niego na zwolnieniu lekarskim.

Obowiązkom pracownika odpowiada prawo pracodawcy do żądania spełnienia obowiązku.

1. Obowiązek przekazania pracodawcy informacji o chorobie oraz zwolnienia lekarskiego

Pracodawca monitoruje czas pracy pracowników i prowadzi stosowną ewidencję. W ewidencji powinien odnotowywać nieobecność i jej przyczyny.

Pracownik, który jest niezdolny do pracy, i otrzymał od lekarza zwolnienie lekarskie, powinien poinformować swojego pracodawcę o przyczynie swojej nieobecności w pracy, a także o przewidywanym terminie nieobecności w pracy niezwłocznie, nie później jednak niż w 2 dniu nieobecności w pracy. Wyjątkowo może to zrobić później, jeżeli zawiadomienie pracodawcy uniemożliwiają mu szczególne okoliczności - wówczas powinien poinformować go o chorobie w ciągu 2 dni od ustania tych okoliczności.

Lekarz, który wystawia zwolnienie lekarskie powinien je przekazać za pomocą sytemu teleinformatycznego na specjalną elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 55 ustawy (w aktualnym brzmieniu) o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zaświadczenie lekarskie jest wystawiane przez lekarza zgodnie ze wzorem ustalonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego udostępnionego bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w formie dokumentu elektronicznego podpisanego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Lekarz, który wystawia zwolnienie lekarskie powinien je przekazać za pomocą sytemu teleinformatycznego na specjalną elektroniczną skrzynkę podawczą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

2. Obowiązek stosowania się do zaleceń lekarza

Pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim, powinien tak spędzać czas, w którym pozostaje niezdolny do pracy, by jak najszybciej odzyskać pełną zdolność do wykonywania obowiązków pracowniczych.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2000 r., sygn. akt I PKN 44/00, sąd wskazał, że „Przejawem troski pracownika niezdolnego do pracy wskutek choroby o dobro zakładu pracy jest stosowanie się do wskazań lekarskich i powstrzymywanie się od wykonywania czynności mogących przedłużyć jego nieobecność w pracy”.

Pracownik, który jest niezdolny do pracy, i otrzymał od lekarza zwolnienie lekarskie, powinien poinformować swojego pracodawcę o przyczynie swojej nieobecności w pracy.

W trakcie przebywania na zwolnieniu lekarskim, w zależności od wpisanego numeru („1” bądź „2”) pracownik powinien przebywać w pod adresem wskazanym na zwolnieniu z możliwością przemieszczania się zgodną z oznaczeniem.

Pracownik, którego zwolnienie zostało oznaczone symbolem nr 1, powinien przebywać pod wskazanym adresem, usprawiedliwieniem dla jego opuszczenia jest jedynie wizyta lekarska, przeprowadzanie niezbędnych badań zdrowotnych bądź wizyta w aptece.

Pracownik, którego zwolnienie zostało oznaczone symbolem nr 2, może udać się na spacer czy do sklepu celem wykonania niezbędnych zakupów. Jednak nie powinien wykonywać czynności obciążających zdrowie pracownika i mogących wydłużyć okres rekonwalescencji czyli m.in. innych prac zarobkowych, prac remontowych, wyjazdów czy np. wyjazdu wakacyjnego.

3. Niepodejmowanie innej pracy zarobkowej

Jak już opisane zostało powyżej, pracownik, przebywający na zwolnieniu lekarskim, powinien, dbając o dobro zakładu pracy, powstrzymywać się od czynności mogących przedłużyć jego niezdolność do pracy. Ponadto, pracownik nie powinien podejmować zatrudnienia zarówno na podstawie umowy o pracę u innego pracodawcy, jak też wykonywać pracy na podstawie umów cywilno-prawnych bądź w ramach samozatrudnienia. Ponadto, zgodnie z powyżej wskazanym wyrokiem Sądu Najwyższego, pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim, nie może argumentować podjęcia pracy u innego pracodawcy „terapeutycznym charakterem” bądź też „pracą nie obciążającą organizmu pracownika”.

Od pracownika, który w trakcie zwolnienia lekarskiego, nie stosuje się do zaleceń lekarza i zamiast powstrzymać się od wykonywania pracy, podejmuje działalność zarobkową, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zażądać zwrotu zasiłku chorobowego bądź świadczenia rehabilitacyjnego za cały okres, w trakcie którego pracownik pobierał zasiłek i świadczył pracę.

Pracownik, który narusza obowiązki pracownicze, może ponieść z tego tytułu odpowiedzialność zgodnie z regulaminem pracy obowiązującym u pracodawcy, a dodatkowo takie zachowanie może także stanowić podstawę dla rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem.

Z pracownikiem, który w trakcie przebywania na zwolnieniu lekarskim wykonuje pracę zarobkową na rzecz innego pracodawcy, pracodawca (płatnik składek), może rozwiązać umowę o pracę. Ponadto, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem, który:

• nie poddał się kompleksowej rehabilitacji lub nie zgodził się na zabieg, który by ulżył jego schorzeniu;
• chciał przedłużyć zwolnienie, aby uniknąć powrotu do pracy, gdzie miało mu zostać wręczone wypowiedzenie.

Powyższe przykłady mogą zostać uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i stanowić podstawę do wypowiedzenia stosunku pracy w trybie dyscyplinarnym.

Prawa pracownika

1.   Prawo do wynagrodzenia

Pracownik (poniżej 50 roku życia), który przebywa na zwolnieniu lekarskim, przez pierwsze 33 dni w roku kalendarzowym otrzymuje wynagrodzenie opłacane ze środków pracodawcy, starsi pracownicy mają opłacane wynagrodzenie przez pracodawcę, jedynie przez pierwsze 14 dni w danym roku kalendarzowym.

W przypadku gdy łączna liczba dni w jakich pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim przekroczy wskazaną powyżej ilość dni, zasiłek chorobowy otrzymywany przez pracownika wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie, za każdy dzień przebywania na zwolnieniu lekarskim. Wysokość wynagrodzenia (zasiłku chorobowego) obliczana jest na podstawie wymiaru podstawy wynagrodzenia pracownika.

Za okres w jakim pracownik pozostaje niezdolny do pracy, i jest to potwierdzone wystawionym przez lekarza zwolnieniem, pracownik zachowuje prawo do 80% wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu.

Wyjątkami od 80% wysokości wynagrodzenia i prawo do 100%, są przypadki gdy niezdolność pracownika do wykonywania pracy została spowodowana przez:

·       wypadek pracownika w drodze do pracy lub z pracy,

·       chorobę przypadającą w okresie ciąży pracownicy,

·       poddanie się czynności „oddania krwi”

·       poddaniem się niezbędnym badaniom i czynnościom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.

2.   Ochrona pracownika przed zwolnieniem z pracy

            W trakcie okresu, gdy pracownik pozostaje niezdolny do pracy z powodu choroby, pracodawca nie może wypowiedzieć mu umowy o pracę poza przypadkami, gdy upłynął okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy bez jej wypowiedzenia.

            Do przyczyn usprawiedliwiających rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych przez pracownika należy zaliczyć:

·       niezdolność do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy;

·       niezdolność do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytuły wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową).

Wypowiedzenie umowy pracownikowi w okresie przebywania na zwolnieniu lekarskim jest możliwe jedynie w przypadku gdy wystąpią okoliczności uzasadniające zwolnienia grupowe bądź wystąpi konieczność ogłoszenia likwidacji/ upadłości przez pracodawcę.
Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1964 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040);
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1368);
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).