Zmiany w zakresie postępowania cywilnego powodują m.in. przywrócenie, po blisko 7 latach przerwy, odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, choć przepisy dotyczące odrębnego postępowania gospodarczego wejdą w życie w dniu 7 listopada 2019 r.

Ustawodawca uzasadniając projektowane zmiany wskazał, że likwidacja odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych nie osiągnęła zakładanego celu. Co więcej, zaległości w sądach gospodarczych w ostatnich latach jedynie rosły. Potrzeba opracowania projektu zmian przepisów wynikła więc z konieczności usprawnienia postępowania w sprawach cywilnych i w konsekwencji skrócenia czasu rozpoznania spraw przez sądy poprzez koncentrację materiału dowodowego we wstępnej fazie procesu. Remedium na powyższe problemy ma stanowić odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych. Ma je cechować przede wszystkim większy rygoryzm, który powinien przyczynić się do skrócenia czasu ich trwania.

Sprawy gospodarcze to przede wszystkim sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Są jednak pewne kategorie spraw, o których warto pamiętać, że zostaną zakwalifikowane jako sprawy gospodarcze nawet gdy nie spełniamy powyższych przesłanek. Są to np. sprawy z umów leasingu, o roboty budowlane czy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego.

Pierwszym z mechanizmów mających zapewnić sprawność postępowań jest prekluzja dowodowa przewidziana w przepisie art. 458⁵ K.p.c. Nowe przepisy nakładają na strony postępowania obowiązek podania już w pierwszym piśmie procesowym wszystkich twierdzeń i dowodów. Oznacza to, że brak przytoczenia wszelkich twierdzeń i dowodów w pozwie lub odpowiedzi na pozew będzie skutkować pominięciem takiego dowodu, a strona utraci prawo do powoływania się na niego w dalszym toku postępowania. Przywołany przepis przewiduje jednak pewne szczególne okoliczności, w których możliwe będzie przedstawienie dowodów również w późniejszej części procesu. Sąd będzie mógł bowiem dopuścić twierdzenia i dowody strony, jeśli ta uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe, albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Jednakże strona powinna powołać nowe twierdzenia i dowody w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Wydaje się, że dopuszczenie dowodów na dalszym etapie postępowania gospodarczego będzie stosowane jedynie wyjątkowo, zaś brak powołania wszystkich dowodów w pierwszym piśmie procesowym będzie kreować istotne ryzyko dla strony.

Swoiste novum stanowi także instytucja umowy dowodowej przewidziana w art. 458⁹ K.p.c. Rozwiązanie to jest dosyć kontrowersyjne i budzi wiele obaw co do praktycznego zastosowania nowej instytucji. Sąd orzekający nie będzie mógł dopuścić z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Jednakże dowód, który został przeprowadzony przed sądem, a następnie objęty umową dowodową nie traci swojej mocy. Co istotne, umowa dowodowa będzie musiała zostać zawarta w formie pisemnej albo ustnie przed sądem i pod rygorem nieważności nie będzie mogła być zawarta pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu. Przywołany przepis daje więc przedsiębiorcom prawo regulowania między sobą, wiążących również sąd, zasad prowadzenia sporu, co ma umożliwić bardziej biznesowe podejście do procesów, przy jednoczesnym założeniu przez ustawodawcę profesjonalnego postępowania stron procesu.

Ważną zmianą w zakresie postępowania dowodowego jest również wprowadzenie prymatu dowodu z dokumentu. Dowód z zeznań świadka może zostać dopuszczony jedynie, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty o charakterze istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy. Wprowadzenie takich zasad ma wyeliminować opóźnienia w rozpoznawaniu spraw gospodarczych w sytuacji ustalania stanów faktycznych za pomocą zeznań świadków lub stron, co dotychczas skutkowało długotrwałymi i często żmudnymi postępowaniami dowodowymi.

Kolejną modyfikacją w stosunku do dotychczasowego sposobu prowadzenia postępowań jest wprowadzenie obowiązku wskazania adresu poczty elektronicznej przez stronę postępowania gospodarczego w pozwie lub pierwszym piśmie procesowym wniesionym po doręczeniu odpisu pozwu. W przypadku jego braku konieczne będzie złożenie oświadczenia, że strona takiego adresu nie posiada. Niedopełnienie tego obowiązku stanowić będzie brak formalny pisma i uniemożliwi nadanie mu prawidłowego biegu. Jest to kolejny zabieg mający na celu usprawnienie komunikacji sądu ze stronami, a w konsekwencji przyspieszenie przebiegu postępowania.

Na zwiększony rygor w przeprowadzaniu dowodów powinni zwrócić uwagę przede wszystkim mniejsi przedsiębiorcy. Praktyka wielokrotnie pokazuje, że w przeciwieństwie do dużych podmiotów dokumentujących każdą podjętą czynność, osoby prowadzące mały biznes często traktują dokumentowanie swojej działalności z mniejszą skrupulatnością. W takiej sytuacji może zaistnieć problem z udowodnieniem swoich racji przed sądem w związku z brzmieniem przepisów nowelizacji skupiających się wokół dowodów. Wspomniany już art. 458¹⁰ K.p.c. ogranicza przecież dowód z zeznań świadków jedynie do sytuacji, gdy w sprawie pozostają niewyjaśnione okoliczności. Nie ma więc gwarancji, że uda się zastąpić brakujące dokumenty zeznaniami. Co więcej, przepis art. 458¹¹ K.p.c. wprost ogranicza przeprowadzenie dowodu co do oświadczenia woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego do formy dokumentowej. W przypadku niekompletnej dokumentacji i powstałych trudności ze spełnieniem wymogów postępowania gospodarczego przedsiębiorca, o ile jest osobą fizyczną, nie jest jednak na zupełnie straconej pozycji w dochodzeniu swoich praw. Taką możliwość daje przepis art. 458⁶ K.p.c., który statuuje, że przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną, bądź osobie w ogóle nie będącej przedsiębiorcą (np. w przypadkach wskazanych jako przykłady sprawy gospodarczej występującej niekoniecznie pomiędzy dwoma przedsiębiorcami) mają możliwość złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniach w sprawach gospodarczych.

Pozostaje więc pytanie, czy tym razem przedsiębiorcy poradzą sobie z wymogami jakie stawia przed nimi ustawodawca przywracając odrębność postępowań gospodarczych obarczonych zwiększonym rygorem?